کتاب هوش تجاری

پیشگفتار

پیچیدگی و تغییر مداوم در محیط¬های تجاری امروزی باعث شده است تا تصمیم¬گیری¬های سریع، راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار باشد. این پیچیدگی، از یک سو می¬تواند برای سازمان فرصتی ایجاد کند و از سوی دیگر ممکن است باعث مشکلاتی شود. در چنین محیطی اگر اطلاعات به‌موقع و صحیح در خدمت مدیران قرار نگیرد، تصمیم¬گیری¬های سریع را نیز به دنبال نخواهد داشت. فراموش نکنید که کیفیت اطلاعات تجاری انتخاب میان سود و زیان نیست، بلکه موضوع مرگ و زندگی سازمان است.
افزایش شدت عوامل مربوط به بازار، تقاضای مصرف¬کنندگان، فناوری¬ها و عوامل مختلف اجتماعی باعث رقابت بیشتری می¬شود و مدیران سطح بالا نیز برای بهبود عملکرد و افزایش سودآوری، تحت فشار زیادی قرار می¬گیرند. در چنین محیطی مدیران علاوه بر توانایی پاسخ سریع باید چابکی و نوآوری نیز داشته باشند. یکی از راهکارها برای حل این مشکل هوشمندسازی کسب¬وکار است. هدف کلی از پیاده-سازی پروژه¬های هوش تجاری تبدیل داده¬های عملیاتی به دانش سودمند است. بدین ترتیب، می¬توان گفت هوش تجاری دسته وسیعی از برنامه¬ها و فناوری¬ها را شامل می¬شود که برای جمع¬آوری، ذخیره-سازی، تجزیه و تحلیل و فراهم کردن دسترسی آسان به داده¬ها ایجاد شده¬اند تا کاربران سازمان را در تصمیم‌گیری‌های درست تجاری کمک کند.
چرایی استفاده از سیستم¬های هوش تجاری و چگونگی هوشمندسازی کسب و کار، موضوع اصلی این کتاب را تشکیل می¬دهد. مطالب کتاب در شش فصل و چهار ضمیمه گردآوری و تهیه شده است. مقدمه¬ای بر هوش تجاری را می¬توانید در فصل اول مطالعه كنید. در فصل دوم نقشه یافتن راهی برای انجام پروژه¬های هوش تجاری تشریح می¬شود؛ همچنین فعالیت¬های موجود در مسیری 16 گامی و افراد درگیر در هر گام و تحویل¬دادنی¬های آن به تفکیک توضیح داده می‌شود. موضوع فصل سوم کتاب، تحلیل کسب¬وکار است و در آن برخی از تکنیک¬ها و روش¬های مربوط به آن بررسی می¬شود. از آنجاکه انبار داده-ها از مولفه¬های جدایی¬ناپذیر یک پروژه هوش تجاری محسوب می¬شود، فصل چهارم کتاب به موضوع انبارش داده¬ها تخصیص داده شده است. ابزارهای تحلیل داده¬ها یکی از ابزارهای ضروری برای هوشمندسازی کسب¬وکار تلقی می¬شوند؛ به همین دلیل، فصل پنجم به توضیح مختصر تکنیک¬ها و روش¬های داده¬کاوی می¬پردازد. در فصل آخر یعنی فصل ششم پیشنهادهایی برای اجرای بهتر و موفقیت-آمیز یک پروژه هوش تجاری آمده است.
تمام تلاش خود را انجام داده¬ایم تا مطالب این کتاب به گونه¬ای گردآوری و نوشته شود که خوانندگان محترم بتوانند مفاهیم آن را به راحتی درک کنند. بدون شک برای برخی از واژه¬های معادلی که پیشنهاد شده¬اند برابرهای دیگر (و شاید بهتر) می‌توان یافت. مسلم است که گاهی تبدیل واژه¬ها آن‌چنانکه باید و شاید انجام نشده است؛ اما در ادای جملات و بیان موضوع سعی فراوان شده است تا خوانندگان گرامی با متنی مبهم و گیج کننده روبرو نشوند.
در اینجا لازم می¬دانم از همه استادن و دانشجویان به خاطر راهنمایی¬های ارزشمندشان در حین آماده¬سازی این کتاب سپاسگزاری کنم. ضمیمه دوم این کتاب حاوی مطالب ارزشمندی است که به همت همکار محترم جناب آقای مهدی نیکنام تهیه شده است و بدون لطف ایشان این کار میسر نمی¬شد. همچنین از مدیر محترم انتشارات فدک ایساتیس نیز به خاطر آماده¬سازی، چاپ و پخش این کتاب تشکر می¬کنم. رهین محبت بی¬دریغ خانواده¬ام هستم که با فراهم¬سازی محیطی مناسب مرا یاری كردند. با وجود همه سعی و تلاشی که در تمام مراحل آماده¬سازی این کتاب انجام گرفته است، یقین دارم که خالی از اشتباه نیست، چرا که تنها مکتوب بی¬نقص معجزه جاوید همان قرآن کریم است. در آخر ضمن سپاسگزاری از همه کسانی که مرا یاری داده¬اند و با پذیرش مسئولیت هرگونه کاستی احتمالی، امیدوارم که این اندک مفید افتد.
مهدی اسماعیلی
1394



فهرست مطالب

فصل 1 مقدمه¬ای بر هوش تجاری 1
1.1 مقدمه 2
1.2 تغییرات محیط کسب وکار 2
1.3 هوش تجاری 3
1.3.1 معماری هوش تجاری 6
1.3. چرا هوش تجاری؟ 7
1.3.3 آیا سیستم¬های هوش تجاری سازمان را هوشمندتر می¬کند؟ 10
1.4 انواع سیستم¬های اطلاعاتی 11
1.4.1 سیستم¬های پردازش تراکنش(TPS) 12
1.4.2 سیستم¬های پشتیبان تصمیم(DSS) 12
1.4.3 سیستم¬های اطلاعات مدیریت(MIS) 13
1.4.4 سیستم¬های اطلاعات مدیران ارشد اجرایی(EIS) 13
1.4.5 سیستم¬های اطلاعات استراتژیک(SIS) 14
1.5 برنامه¬ریزی منابع سازمانی(ERP) 15
1.6 هوش بازاریابی 18
1.7 سازمان¬دهی کتاب 19
1.8 چند مثال کاربردی 20
فصل 2 نقشه راه: چرخه حیات پروژه 29
2.1 مقدمه 30
2.2 چرخه حیات پروژه 30
2.3 ساختار تیم پروژه هوش تجاری 35
2.4 گام اول: تشخیص مورد کسب¬وکار 37
2.5 گام دوم: ارزشیابی زیرساختار سازمان 42
2.6 گام سوم: برنامه¬ریزی پروژه 45
2.7 گام چهارم: معرفی نیازمندی¬های پروژه 47
2.8 گام پنجم: تحلیل داده¬ها 49
2.9 گام ششم: پیشگونه¬سازی برنامه¬های کاربری 51
2.10 گام هفتم: تحلیل مخزن مِتاداده 54
2.11 گام هشتم: طراحی پایگاه داده¬ها 56
2.12 گام نهم: طراحی استخراج/ تبدیل/ بارگذاری(ETL) 59
2.13 گام دهم: طراحی مخزن مِتاداده 62
2.14 گام یازدهم: توسعهETL 67
15.2 گام دوازدهم: توسعه برنامه کاربردی 70
2.16 گام سیزدهم: داده¬کاوی 72
2.17 گام چهاردهم: توسعه مخزن مِتاداده 74
2.18 گام پانزدهم: پیاده¬سازی 77
2.19 گام شانزدهم: ارزشیابی نسخه 81
2.20 چند مثال کاربردی 83
فصل 3 تحلیل کسب¬وکار 89
3.1 مقدمه 90
3.2 ابزارها و تکنیک¬های تحلیل کسب¬وکار 92
3.3 هوش تجاری تقاضا محور و بلادرنگ 93
3.4 سیستم¬های اتوماسیون تصمیم 96
3.5 مدیریت عملکرد 97
3.6 سنجش عملکرد (ارزیابی عملکرد) 100
3.7 سنجه¬های عملکرد 101
3.8 کارت¬های امتیازی متوازن 103
3.9 چشم¬انداز، ماموریت و استراتژی 106
3.10 داشبورد 108
3.11 مصورسازی 111
3.12 چند مثال کاربردی 116
فصل 4 انبارش داده¬ها 125
4.1 مقدمه 126
4.2 انبار داده¬ها 126
4.3 پردازش تحلیلی برخط در مقابل پردازش تراکنشی برخط 128
4.4 چرا یک مخزن جدا برای انبار داده¬ها لازم است؟ 131
4.5 مدل داده‌ای چندبُعدی 132
4.5.1 مکعب¬ها 132
4.5.2 سلسله¬مراتب مفهومی 137
4.5.3 شِماهای پایگاه داده چندبُعدی 139
4.5.4 عملیات OLAP در مدل داده چندبُعدی 143
4.6 دیتامارت 147
4.7 معماری انبار داده¬ها 149
4.7.1 طراحی و ساخت انبار داده¬ها 149
4.7.2 معماری انبار داده¬ها 151
4.7.3 ابزارهای پس¬خوان انبار داده¬ها و مخزن مِتاداده¬ها 153
4.7.4 انواع سرویس¬دهنده¬های OLAP 153
4.8 محاسبه موثر مکعب¬ها 154
4.9 چند مثال کاربردی 157
فصل 5 داده كاوی 165
5.1 مقدمه 166
5.2 کشف دانش 166
5.3 هوش تجاری و داده¬کاوی 169
5.4 آمار و داده¬کاوی 170
5.5 اجرای پروژه¬های داده¬کاوی و متدولوژی CRISP-DM 171
5.6 انواع داده¬ها جهت داده¬کاوی 173
5.7 داده¬کاوی 175
5.7.1 الگوهای مکرر و قوانین انجمنی 176
5.7.2 دسته¬بندی 177
5.7.3 خوشه¬بندی 181
5.8 متن¬کاوی 184
5.9 وِب¬کاوی 186
5.10 کاوش داده¬های فضایی (مکان¬محور) 188
5.11 کاوش داده¬های چند رسانه¬ای 191
5.12 کاوش توالی¬ها: سری¬های زمانی، توالی¬های نمادین و توالی¬های زیستی 193
5.13 چالش¬های داده¬کاوی 196
5.14 چند مثال کاربردی 197
فصل 6 اجرای بهتر پروژه هوش تجاری 205
6.1 مقدمه 206
6.2 عوامل اصلی موفقیت در یک پروژه هوش تجاری 206
6.3 برخی از ریسک¬ها و چگونگی مقابله با آن¬ها 209
6.4 جمع¬آوری نیازمندی¬های پروژه 212
6.5 استقرار موفقیت¬آمیز پروژه هوش تجاری 215
6.6 محیط سالم هوش تجاری 220
6.7 نشانه¬هایی برای یک محیط ریسکی 224
6.8 چند مثال کاربردی 227


مقدمه

سازمان¬های امروزی دارای محیط تجاری پیچیده و در حال تغییری هستند. در این محیط پیچیده تصمیم¬گیری¬های سریع راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است. این پیچیدگی از یک سو می¬تواند برای سازمان فرصتی ایجاد کند؛ اما از سوی دیگر ممکن است باعث مشکلاتی شود. در این میان داده¬ها که طی فرآیندی به اطلاعات و دانش سودمند تبدیل می¬شوند، نقش مهم را بازی می¬کنند. اطلاعاتی که به‌موقع و صحیح در خدمت مدیران قرار نگیرد، تصمیم‌گیری¬های سریع را نیز به دنبال نخواهد داشت.
امروزه در محیط‌های تجاری که به شدت رقابتی است، کیفیت اطلاعات انتخاب میان سود و زیان نیست، بلکه موضوع مرگ و زندگی (بقا) سازمان است. هیچ سازمان تجاری نمی¬تواند بدون مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات موفق باشد. بسیاری از سازمان¬ها با ارائة اطلاعات عملیاتی به کارکنان خود ارزش بیشتری کسب می¬کنند و منافع داشتن اطلاعات را به حداکثر می¬رسانند.
در این فصل پس از بررسی عوامل تغییر محیط کسب و کار، تعاریف متعددی از هوش تجاری یا هوشمندسازی کسب و کار هم خواهیم داشت. انواع سیستم¬های اطلاعاتی نیز به اِجمال تعریف می‌شوند تا مسیر رشد سیستم¬های هوش تجاری و تفاوت آن با دیگر سیستم¬های اطلاعاتی روشن شود. همچنین اشاره¬ای به هوش بازاریابی و رقابتی خواهیم داشت. در انتها نیز قبل از خلاصة فصل و فهرست منابع، همانند تمامی فصل¬ها چند مثال کاربردی را با یکدیگر مرور می¬کنیم.