کتاب حوادث کار 2 : (ایمنی در برق)

سخن ناشر
حوادث معمولاً ‌نتیجه‌ی شرایط یا اعمال ناایمن و استفاده از تجهیزات فرسوده، قدیمی، مستهلك و غیراستاندارد است كه پیشگیری از حوادث ناشی از كار، صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی كشور را در پی خواهد داشت.
ایجاد فضای سالم و ایمن كار مستلزم همكاری متقابل كارگران و كارفرمایان است و برنامه‌ریزی برای تأمین ایمنی و بهداشت كار نه تنها از وظایف خاص كارفرمایان است بلكه از وظایف انسانی، اخلاقی و دینی نیز به‌حساب میآید. توجه نكردن به این امور مهم، سبب ضایعات نیروی انسانی در محیط كار میشود و اینگونه ضایعات نه تنها باعث میشود كارگران گاهی برای همیشه سلامت خود از دست دهند بلكه تألمات روحی و روانی برای آنان و خانواده‌شان را بدنبال خواهد داشت.
انتشارات فدك بنا به وظیفه فرهنگی و همراستا بودن با سیاست‌های تولید و علاقه‌مندی به این موضوعات سعی كرده آثاری متفاوت، با آنچه تاكنون در این زمینه موجود بوده، منتشر نماید، چرا كه صرف‌نظر از آگاهی دادن برای حفاظت از منابع مادی حتی اگر بتواند جان یك انسان را با آموزش و آگاهی دادن نجات دهد تمام اجر معنوی خود را دریافت نموده چه بسا آن یك نفر نقش مهمی در جامعه به لحاظ داشتن مسئولیت كاری و یا مدیریت خانواده داشته باشد.
لذا این انتشارات توانست ارتباط بسیار خوبی در یكی دو سال اخیر با نگارنده كه سوابق تخصصی مدیریتی از جمله دبیر شورایعالی حفاظت فنی كشور و مدیر كلی بازرسی كار را دارد برقرار نماید و سعادتی بود كه توانستیم از تجربیات دیرینه ایشان كه در ابعاد مختلف و مشكلات كار داشتند و همچنین از نتایج و راه‌حل‌هایی كه به دست آورده بودند استفاده نماییم و آنرا در معرض توجه مخاطبین هدف قرار دهیم.
این اثر حاصل تلاش ساعت‌ها مطالعه و بررسی توصیفی و تحلیلی گروهی از كارشناسان ذبده این رشته به سرپرستی آقای مهندس محمد اصابتی است كه منجر به انتشار سری كتاب‌های حوادث كار گردید كه با موضوعات مرتبط با حفاظت فنی و بهداشتی كار سلسله‌وار منتشر خواهد شد. امید است با تكیه بر ره‌یافت‌ها و روش‌های اجرایی مفید، مورد استفاده علاقه‌مندان، اساتید، كارشناسان و كارگران و كارفرمایان قرار گیرد.
انتشارات فدك ایساتیس، در این راه آغوش خود را برای پذیرش هرگونه نظر، ایده و پیشنهاد و انتقاد ناظران و منتقدان میگشاید و با كمال میل از این نظرات و پیشنهادات در جهت بهبود و ارتقاء این آثار استفاده خواهد كرد.

پیشگفتار
انسان، از آغاز آفرینش برای پویایی زندگی خود به كار و كوشش مجبور بوده و سختیهای بسیاری را متحمل شده است. نیروی كار هر كشور از سرمایه‌های ملی آن كشور محسوب شده و پیشرفت و ترقی هر اجتماعی بستگی به نیروی كار افراد آن جامعه دارد و محصول كار هر كارگر نه تنها مایه امرار معاش زندگی خانواده اوست، بلكه سرمایه و پشتوانه اقتصاد یك جامعه نیز میباشد، و در دستیبابی به توسعه پایدار نقشی بنیادی ایفا مینماید.
بدیهی است كه پیشرفت‌های تكنولوژیك برنامه‌های توسعه و پروژه‌های زیربنایی با وجود تمامی مزایا و منافعی كه برای نسل بشر به همراه داشته‌اند، سرمنشاء مخاطرات و نارساییهای قابل توجهی نیز بوده‌اند. آمار نگران‌كننده حوادث كوچك و بزرگ كه هر لحظه در گوشه‌ای از این دنیای پهناور و به‌ویژه كشور ما رخ میدهد و واقعیت انكارناپذیر آن این است كه به‌رغم توسعه و تكامل فنون و فن‌آوریها، جلوگیری حوادث كارگاه‌ها به‌طور كامل امكان‌پذیر نبوده و نمیتوان حوادث را از صفحه زندگی بشر به‌طور كامل حذف كرد، و لیكن میتوان با كاربست روش‌های عملی و بهره‌مندی از اصول مدیریت ایمنی تا حدود زیادی از وقوع آن جلوگیری كرد. چرا كه آگاهی كارگران، تكنسین‌ها، مهندسین كارگاه‌های عملیاتی و كارفرمایان با عوامل و عناصر زیان‌بخش، و نیز مخاطرات ناشی از محیط كار، و همچنین آشنایی با قوانین و مقررات، و تدابیر و تمهیدات مربوطه باعث میشود كه نیروی انسانی با حداكثر راندمان و حداقل مخاطرات انجام وظیفه نماید.
امید است در راستای ترویج فرهنگ ایمنی و كمك به اجرای برنامه‌های موثر در حوزه روابط كار «كتاب حوادث كار» بتواند كمبود كتب علمی و در عین حال فنی را در جهت تبیین رویكردها، مبانی روش شناختی و كاربردی را جبران كرده و بستر‌ساز محیط كار ایمن باشد.
جا دارد از تلاش‌های جناب آقای مهندس محمد اصابتی مدیر كل محترم بازرسی كار وزارت تعاون كار و رفاه اجتماعی و همه عزیزان كه در این راه زحمت كشیده‌اند تشكر و قدردانی مینمایم.

سید حسن هفده‌تن
معاون وزیر
و رئیس شورایعالی حفاظت فنی
مقدمه
یكی از نشانه‌های رشد و توسعه پایدار، داشتن نیروی انسانی سالم به عنوان گرانمایه‌ترین سرمایه ملی كشور است و یكی از ابعاد دستیابی به این مهم رشد و اعتلای همه جانبه فرهنگ ایمنی در محیط كار است.
براساس مسئولیت‌های دوران خدمت برای توسعه فرهنگ ایمنی، تهیه و تدوین كتب مرتبط با ایمنی را در سرلوحه برنامه‌های كاری خود قرار داده و از آنجائیكه مخاطبان این مجموعه از كتب، كارگران، كارفرمایان و سایر اقشار با هر نوع سطح علمی در نظر گرفته شده است. به جهت اهمیت این موضوع با انتخاب گزینه حوادث ناشی از كار و تجزیه و تحلیل حوادث به زبانی ساده و گویا به آن پرداخته شده است، با این دید كه گروه هدف بالاخص كارگران و كارفرمایان با مطالعه آن و آشنابی با حادثه خاص از تكرار مجدد آن در محل كار پیش‌گیری نمایند.
مجموعه پیش رو به مبحث برق و حوادث ناشی از كار مرتبط در كارگاه‌ها می پردازد. امروزه جایگاه و نقش صنعت برق در كشور و اعتلای رشد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در جامعه بر هیچ كس پوشیده نیست و اهمیت آن، ناشی از نقش ارزنده و روزافزون انرژی الكتریكی در رفع نیازهای جامعه، تأمین رفاه و بسترسازی برای امور زیربنایی كشور است. بنابراین با توجه به اهمیت انرژی الكتریكی، گستره و طیف وسیع كاربردهای آن، تعامل افراد جامعه با آن و پرداختن به اصول ایمنی در ارتباط با انرژی و آسیب‌های شغلی و شدت آن كه در بالاترین سطوح ضرورت قرار دارد. این كتاب در چهار فصل با عناوین كلیات، خطرات انرژی الكتریكی، آمار و اطلاعات و تجزیه و تحلیل حوادث ناشی از كار و آئین‌نامه‌های مربوطه تهیه و تدوین گردیده است كه امید است این اقدام بتواند قدم مثبتی در جهت ایجاد تغییر و نگرش مطلوب برای صیانت از نیروی انسانی باشد. هرچند كه در این كتاب سعی بر آن بوده كه با نگرش كاربردی و تحلیلی براساس تجربیات مطالب مطرح گردد ولی ممكن است تحلیل‌های متفاوتی از سوی كارشناسان درخصوص تحلیل حوادث ارائه شود كه موضوع قابل احترام میباشد. درخاتمه از همه كسانی كه با نظرات و پیشنهادات ارزنده ما را یاری مینمایند پیشاپیش قدردانی نموده و از همكاری آقایان مهندس رضا میرزایی و مهندس محمود حیدری و خانم‌ها لیلا حسنی و رنجبران صمیمانه سپاسگزاری مینمایم.

بهار 1393
محمد اصابتی
فهرست مطالب

فصل 1 كلیات بحث ایمنی در برق 1
1.1 مقدمه 2
2.1 چگونه خطرات را باید شناسائی كرد؟ 3
3.1 چگونه خطرات را باید كنترل كرد؟ 4
4.1 انتخاب صحیح تجهیزات و تأسیسات الكتریكی مناسب 5
1.5 استانداردهای قابل استناد مرتبط با مبحث ایمنی برق 6
1.6 سیستم اتصال زمین 7
فصل 2 خطرات انرژی الكتریكی 11
1.2 مقدمه 12
2.2 شوك الكتریكی 12
3.2 سوختگیهای الكتریكی 13
4.2 حریق‌ الكتریكی 14
فصل 3 آمار و اطلاعات حوادث ناشی از كار در زمینه برق 17
1.3 مقدمه 18
2.3 نگاهی به آمار حوادث ناشی از كار 18
1.2.3 مدیریت حوادث ناشی از كار 19
2.2.3 بهره‌گیری از منابع اطلاعاتی برای تحقیق و بررسی حادثه 19
3.2.3 جمع‌بندی اطلاعات حادثه 19
3.2.4 تجزیه و تحلیل آماری حوادث در زمینه برق 20
3.2.5 ارائه پیشنهادات برای پیش‌گیری و كنترل حوادث در زمینه برق 22
3.3 نمونه‌هایی از حوادث ناشی از كار مرتبط با برق 26
3.3.1 قرار گرفتن در حریم شبكه برق 20 كیلو ولت 26
2.3.3 آسیب دیدگی چشم به علت ایجاد قوس الكتریكی 29
3.3.3 حادثه منجر به مصدومیت هنگام تعویض كلید فیوز 31
4.3.3 برق گرفتگی درنانوایی 34
5.3.3 اتصال بدنه دریل برقی و حادثه منجر به فوت 36
6.3.3 قرار گرفتن دكل جرثقیل در حریم شبكه 20 كیلو ولت 38
7.3.3 قرار گرفتن در حوزه شبكه 20 كیلو ولت 41
8.3.3 برق گرفتگی ناشی از اتصال سیم المنت 44
9.3.3 برق گرفتگی ناشی از اتصال بدنه یخچال 47
3.3.10 حادثه منجر به فوت در كارواش 49
3.3.11 برخورد ابزار كار با شبكه 20 كیلو ولت 51
3.3.12 اتصال بدنه بالابر و حادثه منجر به برق گرفتگی و سقوط 54
3.3.13 تعمیر پمپ آب و حادثه در گل خانه 57
3.3.14 برق‌دار بودن شبكه برق 60
3.3.15 قرار گرفتن در حریم شبكه برق 20 كیلو ولت 63
فصل 4 آئین‌نامه‌ها 67
1.4 آئین‌نامه حفاظت تأسیسات الكتریكی در كارگاه‌ها 68
4.1.1 فصل اول ـ تعاریف و اصطلاحات 68
4.1.2 فصل دوم ـ مقررات عمومی 70
4.1.3 فصل سوم ـ سیم‌كشی 72
4.1.4 فصل چهارم ـ تجهیزات الكتریكی 75
4.1.5 فصل پنجم ـ سایر مقررات 77
2.4 آئین‌نامه ایمنی كار روی خطوط و تجهیزات برق‌دار 79
1.2.4 مقدمه 79
2.2.4 فصل اول ـ كلیات 80
3.2.4 فصل دوم ـ ابزار و لوازم ایمنی 82
4.2.4 فصل سوم ـ تجهیزات مكانیكی 84
4.2.5 فصل چهارم ـ برقراری اتصال زمین تجهیزات و خطوط برای حفاظت افراد 85
4.2.6 فصل پنجم ـ خطوط هوایی 86
3.4 آئین‌نامه ایمنی سیستم اتصال به زمین (ارتینگ) 90
4.3.1 فصل اول – تعاریف 91
4.3.2 فصل دوم – مفاهیم بنیادین سیستم اتصال به زمین 98
4.3.3 فصل سوم – سیستم‌های اتصال به زمین 102
4.3.4 فصل چهارم – انواع الكترودهای مورد استفاده در سیستم اتصال به زمین 106
4.3.5 فصل پنجم – مقاومت ویژه خاك و محل نصب الكترودها 108
4.3.6 فصل ششم – الكترودهای متفرقه 111
4.3.7 فصل هفتم – همبندی سیستم 114
4.3.8 فصل هشتم – انتخاب و نصب هادی زمین 116
4.3.9 فصل نهم – اندازه‌گیری مقاومت الكتریكی الكترود زمین 119
4.3.10 فصل دهم – اتصال به زمین تجهیزات تولید برق 120
4.3.11 فصل یازدهم – اتصال به زمین خطوط هوایی 123
4.3.12 فصل دوازدهم – اتصال به زمین روشنایی و تجهیزات الكتریكی مستقر در خیابان‌ها 124
4.3.13 فصل سیزدهم – اتصال به زمین داربست‌های موقت و سازه‌های فلزی 125
4.3.14 فصل چهاردهم – اتصال به زمین كاروان‌های مسافرتی و توقفگاه آنها 126
4.3.15 فصل پانزدهم – اتصال به زمین بندرگاه كشتیهای كوچك و قایق‌ها 126
4.4 آیین‌نامه ایمنی درعملیات انتقال نیروی برق 128
4.4.1 فصل اول - تعاریف و اصطلاحات 128
4.4.2 فصل دوم - مقررات عمومی 132
منابع و مراجع 185