کتاب ارگونومی شغلی : اصول و کاربرد

مقدمه کتاب
ارگونومی شغلی، اصول و کاربرد، اصول اصلی و بنیادی ارگونومی را با رویکرد مهندسی ارائه می کند. هدف از این کتاب، تأمین بستری برای طراحی ارگونومیک بصورت مؤثر و کارآمد است. در ابتدا بعد از بیان یک مقدمه مفید و کاربردی، در قالب پنج فصل نخست، مباحث بنیادینی چون سیستم اسکلتی-عضلانی، مهندسی آنتروپومتری، بیومکانیک و فیزیولوژی کار مورد بحث قرار می گیرند. سپس بر این اساس، در فصول هفتم تا هفدهم، مسائل طراحی ارگونومی بصورت کامل مطرح و شرح داده می شوند:
• طراحی محل کار
• حمل دستی بار
• طراحی ابزار کاری ارگونومیک
• ارگونومی اداری
جداول، نمودارها و مثالهای بیشماری برای کمک به خواننده و راحتتر نمودن استفاده از این اصول و مبانی در طراحی ارگونومیک ارائه شده است. بعد از شناخت این اصول و آشنایی با کاربرد آنها در طراحی، در دو فصل نهایی، نحوه ارزیابی ارگونومیک محیط کار و پیاده سازی یک برنامه ارگونومی ارائه می گردد.
علت انتخاب این کتاب برای ترجمه، جامعیت و پوشش مطلوب مباحث مهم و مطرح در ارگونومی شغلی بوده است؛ چراکه بنا بر تجربه مترجم در دانشگاه و صنعت و ارتباط مستمر با دانشجویان و فعالان ارگونومی در صنعت، چالش نبود یا کمبود کتابهای فارسی جامع و معتبر در زمینه ارگونومی، یکی از دغدغه های همیشگی این دو قشر بوده است. بنابراین هدف از این اثر، غنی ترکردن پشتوانه علمی و عملی این رشته نوپا در کشور و رفع مناسب و معنادار این چالش بوده است.
بنابراین، این کتاب از یکسو با توجه به ارائه متون و تکنیک های کاربردی در یک چارچوب معتبر و علمی، منبعی ضروری برای فعالین صنعت از جمله ارگونومیست ها، مشاوران ایمنی، مهندسین طراح، کارکنان بیمه و درمان و مهندسین صنایع بوده و از سوی دیگر، با توجه به اعلام این کتاب از سوی برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد رشته ارگونومی مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی وزارت محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان یکی از رفرنسهای اصلی در دروس فیزیولوژی کار و آنتروپومتری، کتابی ارزشمند برای دانشجویان این رشته جهت شرکت در آزمون کارشناسی ارشد و دکتری ارگونومی و نیز كارشناسی ارشد بهداشت حرفه‌ای (درس مهندسی فاكتورهای انسانی) می باشد و امید است که اساتید محترم دانشگاه نیز جهت تدریس ارگونومی در برنامه های آموزشی (رشته های ارگونومی، بهداشت حرفه ای، ایمنی صنعتی، اعضای مصنوعی و وسایل کمکی، کاردرمانی، مهندسی صنایع، مهندسی پزشکی و طراحی صنعتی)، از این کتاب استفاده نمایند.
سعید قانع
امین لفتی
تیر 96

فهرست مطالب
فصل 1 مقدمه‌ای بر ارگونومی 1
1.1 مقدمه 2
1.2 ماهیت چند رشته ای ارگونومی 3
1.3 اهداف ارگونومی 4
1.4 ارگونومی شغلی 5
1.5 عوامل استرس‌زای محیط کار 5
1.6 عوامل شغلی مؤثر بر کارگر 6
1.7 خطرات محل کار 7
1.8 نتایج کاربرد ارگونومی 9
1.9 واژه¬شناسی 9
1.10 کاربردها و بحث 11
منابع 14
فصل 2 سیستم اسكلتی بدن 15
2.1 مقدمه 16
2.2 سیستم اسکلتی 16
2.3 حرکات مفصل 22
2.4 ساختار کمر 24
2.5 ساختار دست 27
2.6 کاربردها و بحث 27
منابع 28
فصل 3 سیستم عضلانی و كار 29
3.1 مقدمه 30
3.2 واکنش های شیمیایی در طی انقباضات عضلانی 31
3.3 تحریک فیبر عضلانی 34
3.4 ویژگی های عملکردی بافتهای عضله 36
3.5 انقباض عضله 36
3.6 عضلات اسکلتی و عملکرد آنها 40
3.7 سیستم اسکلتی- عضلانی به عنوان سیستم اهرمی 42
3.8 رهنمودهایی برای استفاده از عضله 45
3.9 کاربردها و بحث 47
منابع 49
فصل 4 مهندسی آنتروپومتری 51
4.1 مقدمه 52
4.2 سه فلسفه بنیادی طراحی ارگونومیک 53
4.3 مفاهیم آماری در آنتروپومتری 53
4.4 داده های آنتروپومتریک 56
4.5 مساحت سطح بدن 65
4.6 قطعات بدن 66
4.7 کاربرد داده های آنتروپومتری در طراحی 68
4.8 کاربردها و بحث 70
منابع 72
فصل 5 مبانی بیومكانیك در ارگونومی 75
5.1 مقدمه 76
5.2 تعاریف و مکانیک پایه 76
5.3 قوانین نیوتن در مورد حرکت 82
5.4 مدلها و آنالیزهای بیومکانیک 83
5.5 قدرت عضلانی 96
5.6 کاربردها و بحث 99
منابع 106
فصل 6 فیزیولوژی کار 107
6.1 مقدمه 108
6.2 پاسخ های فیزیولوژیک 108
6.3 انرژی و منابع انرژی در بدن 109
6.4 طبقه بندی کار 111
6.5 تنفس 113
6.6 سیستم گردش خون 115
6.7 سوخت و ساز 117
6.8 ظرفیت کار جسمانی 124
6.9 خستگی و ارزیابی آن 132
6.10 طبقه بندی بارکاری 134
6.11 پایداری در کار فیزیکی 135
6.12 برنامه کار- استراحت 136
6.13 کاربردها و بحث 139
منابع 144
فصل 7 طراحی ایستگاه کار 147
7.1 مقدمه 148
7.2 محل و فضای کار 148
7.3 مشکلات مربوط به طراحی محل کار 149
7.4 اصول عمومی طراحی ایستگاه کار 152
7.5 اصول ارگونومیک طراحی محل کار 153
7.6 بکارگیری داده های آنتروپومتریک در طراحی ایستگاه کاری 156
۷.7 توصیه هایی برای ایستگاه های کاری نشسته 158
7.8 اصول طراحی ارگونومیک وظایف ایستاده 167
7.9 چند مشکل اساسی و راه حل ساده آنها 171
7.10 کاربردها و بحث 173
منابع 176
فصل 8 اختلالات ترومایی تجمعی 179
8.1 مقدمه 180
8.2 اختلالات اسکلتی- عضلانی 181
8.3 کمر و مشکلات مربوطه 185
8.4 مشکلات مربوط به گردن 191
8.5 CTDها در اندام فوقانی 193
8.6 ریسک فاکتورهای اصلی در بروز CTDها 203
8.7 پیشگیری از بروز CTDها 207
8.8 درمان CTDها 217
8.9 کاربردها و بحث 218
منابع 222
فصل 9 حمل دستی بار 225
9.1 مقدمه 226
9.2 ارزیابی بلند کردن بار 226
9.3 راهنمای حمل بار اصلی در مقابل راهنمای جدید 244
9.4 سایر فعالیتهای MMH: هل دادن و کشیدن 246
9.5 تکنیک های پیشگیری از آسیب کمر 248
9.6 کاربردها و بحث 250
منابع 254
فصل 10 طراحی ابزار كار 255
10.1 مقدمه 256
10.2 قدرت و پایداری چنگش 257
10.3 انواع ابزارهای کاری 259
10.4 تحولی جدید در طراحی دسته ابزار 259
10.5 اصول ارگونومی در طراحی ابزار دستی 261
10.6 اصول ایمنی در استفاده از ابزار 269
10.7 کاربردها و بحث 272
منابع 275
فصل 11 سیستم‌های انسان - ماشین 277
11.1 مقدمه 278
11.2 ویژگیهای محل کار 279
11.3 عملکرد کارکنان 280
11.4 ارگونومی سیستم انسان- ماشین 28/1
11.5 آنالیز و طراحی سیستم انسان- ماشین 281
116 کنترلها و نمایشگرها 286
11.7 اصول راهنمای طراحی نمایشگرها و کنترلها 289
11.8 کاربردها و بحث 301
منابع 305
فصل 12 محیط‌های حرارتی 307
12.1 مقدمه 308
12.2 واژه شناسی استرس گرمایی 309
12.3 پاسخ های فیزیولوژیک و تبادل حرارتی 312
12.4 اختلالات ناشی از گرما 314
12.5 شاخص های استرس گرمایی 316
12.6 ارزیابی حدود مواجهه استرس گرمایی 318
12.7 عوامل مؤثر بر استرس و استرین گرمایی 319
12.8 ویژگی های فردی مؤثر بر استرین حرارتی 320
12.9 محافظت در برابر استرس گرمایی 326
12.10 استرس و آسیب های ناشی از سرما 327
12.11 پایش استرس ناشی از سرما 329
12.12 حفاظت در برابر استرس ناشی از سرما 330
12.13 کاربردها و بحث 332
منابع 335
فصل 13 نور و بینایی 339
13.1 مقدمه 341
13.2 طیف الکترومغناطیس 3471
13.3 نور و ویژگی های فیزیکی آن 342
13.4 کنترل نور 342
13.5 فتومتری و واژه شناسی روشنایی 347
13.6 ارزیابی روشنایی 353
13.7 دستگاه بینایی 355
13.8 توان دید 357
13.9 کمیت روشنایی 362
13.10 خیرگی 364
13.11 مشکلات بینایی 365
13.12 راهنمای طراحی روشنایی 365
13.13 کاربردها و بحث 370
منابع 373
فصل 14 صدا 375
14.1 مقدمه 376
14.2 واژه شناسی واژه های اصلی صوت 376
14.3 رابطه بین شدت و فشار صوت 379
14.4 رابطه بین شدت و توان صوت 380
14.5 پدیده شنوایی 381
14.6 ترکیب منابع صوتی 384
14.7 استانداردهای مواجهه با صدا 386
14.8 ارزیابی صدا 391
14.9 تأثیرات صدا 392
14.10 کنترل صدا 393
14.11 کاربردها و بحث 395
منابع 398
فصل 15 ارتعاش 401
15.1 مقدمه 402
15.2 واژه¬شناسی ارتعاش 402
15.3 انواع ارتعاش بر اساس منبع 404
15.4 انواع ارتعاش با توجه به بدن انسان 404
15.5 ارزیابی ارتعاش 404
15.6 حدود مجاز مواجهه با ارتعاش موضعی 407
15.7 کنترل ارتعاش و پیشگیری از انگشت سفید 410
15.8 کاربردها و بحث 412
منابع 413
فصل 16 نوبت كاری 415
16.1 مقدمه 416
16.2 واژه شناسی و اصطلاحات نوبت کاری 416
16.3 الگوها و سازماندهی نوبت ها 417
16.4 الگوی نوبت کاری مرسوم 420
16.5 اثرات نوبت کاری بر کارکنان 421
16.6 مقایسه سه برنامه زمانبندی نوبت¬کاری 429
16.7 اصول راهنمای نوبت کاری 430
16.8 معیارهای انتخاب کارکنان نوبت¬کار 432
16.9 برنامه¬های زمانبندی جایگزین 434
16.10 کابردها و بحث 435
منابع 437
فصل 17 ارگونومی اداری 441
17.1 مقدمه 442
17.2 مشکلات مربوط به پوسچر و عادات رفتاری 442
17.3 خطرات مربوط به سلامت در کار اداری 443
17.4 مشکلات کار اداری 445
17.5 راه حل مشکلات مربوط به سلامت در کار اداری 448
17.6 مثال (طراحی ایستگاه کار برای کاربران VDT) 457
17.7 طراحی ایستگاه کار برای کار اداری 460
7.9 کاربردها و بحث 462
منابع 464
فصل 18 ارزیابی ارگونومی محل كار 467
18.1 مقدمه 468
18.2 رویکردهای ارزیابی ارگونومی 468
18.3 ارزیابی ارگونومی طراحی محل کار 470
18.4 ارزیابی ارگونومی محل کار 474
18.5 بررسی آسیب 481
18.6 ارزیابی اقدامات ارگونومی 481
18.7 کاربردها و بحث 483
منابع 484
فصل 19 پیاده‌سازی برنامه‌های ارگونومی 485
19.1 مقدمه 486
19.2 مدیریت یک برنامه ارگونومی 486
19.3 اهداف برنامه های ارگونومی 487
19.4 اجزای یک برنامه ارگونومی مؤثر 488
19.5 توجیه برنامه ارگونومی 495
19.6 موانع پیاده سازی ارگونومی 497
19.7 کاربردها و بحث 498
منابع 500
پیوست‌ها 501
الف. مجلات و کنفرانسهای علمی مرتبط با ارگونومی 502
ب. یکاهای اندازه گیری و تبدیل آنها 506
ج. جدول توزیع نرمال استاندارد 515
د. برآورد سیستماتیک بارکاری 516
هـ. رطوبت نسبی 521
منابع 524