کتاب مدیریت فکر در یک سازمان: استقرار، جاری سازی، جنبه های نظری

پیشگفتار
تجربه نزدیك به چهار دهه فعالیت در حوزه مشاوره مهندسی در ساخت و ساز شهری در ایران و نیز15 سال كار و تجربه در استقرار و جاری سازی سیستم مدیریت جامع در مهندسین مشاور گنو، نویسنده را در دهه گذشته بر آن داشت كه بدنبال پاسخی برای این پرسش مهم باشد كه مشكل شركتها، سازمانها و بنگاههای اقتصادی در ایران كدامند كه آنها و البته دستاندركاران توسعه كشور نمیتوانند- مانند بسیاری از كشورهای جهان و شرکتها و سازمانهای اقتصادی آنها كه تا همین چند دهه قبل در زمینه توسعه و تولید علم هم ردیف كشور ما بودند، ولی در این مدت پیشرفتهایی چشم گیر داشتهاند- به پیشرفت و تولید علم و فن شناسی در سازمان خود و یا در کشور دست یابند. نگاهی كوتاه به آمار رقابت پذیری، بهرهوری و بویژه نوآوری در كشور ما، پرسش بالا را در برابر هر فرد یا مدیر مسئول كه به شكلی جدی با این شركت ها، سازمان ها و نیز توسعه كشور سر و كار داشته است قرار داده و میدهد.
تلاش نویسنده در پاسخ به این پرسش، منجر به شكل گیری موضوع این كتاب و بویژه نقش تفكر در فرگشت انسان ها، فرهنگ جوامع انسانی، شركت ها و سازمان ها و نیز توسعه كشور شد. در راستای این تلاش، جدای از كتاب حاضر، كتاب دیگری تحت عنوان «مدیریت فكر» از سوی نویسنده تالیف و به توسط انتشارات «فدك ایساتیس» در سال 1393 چاپ و روانه بازار گردید.
با توجه به نظریه عمومی اشاره شده در كتاب فوق، پیاده سازی آن نظرات در مدیریت یك شركت گام دیگری بود كه باید برداشته می شد. بدین ترتیب، این مهم در قالب كتاب حاضر در مورد یك شركت مهندسی مشاور معمار- شهرساز بسط داده شد كه به راحتی می تواند در شركت های دیگر هم از آن استفاده شود. در جریان این كار، جنبه های مختلف نظری و نیز چگونگی استقرار و جاری سازی مدیریت فكر در یك شركت مشخص شد و مستندات مربوط به آن تهیه گردید. هرچند به واسطه «خاص» بودن این مستندات، در این كتاب به آن ها اشاره نشده است.
در كتاب حاضر به جزئیات استقرار ، جاری سازی و نیز به چارت عمومی سیستم مدیریت فكر در یك سازمان توجه شده، در حد امكان در بارۀ آن ها به تفصیل توضیح داده شده است.
همچنین در پیوست كتاب (که شامل یادداشت‌های نویسنده در مورد برخی مسائل فلسفی است)، به جنبه‌های مختلف نظری مربوط به سیستم مدیریت فكر ، بویژه آن‌ها كه به نظریه سیستمی و نگرش كل گرایانه مربوط میشوند پرداخته شده است.
هرچند سرفصل های این قسمت ، اغلب فلسفی یا مربوط به موضوع ریاضی و منطق هستند، ولی مطالعه آن‌ها در شكل‌گیری و بویژه درك اندیشه سیستمی به خواننده کتاب بسیار كمك میكند. موضوع‌هایی كه متأسفانه امروز در جامعه حرفه ای ایران، به آن‌ها كم تر بهاء داده میشود. بویژه اگر توجه كنیم كه تسلط به موضوع کتاب از جمله: سیستم‌ها، كل‌گرایی، روش‌های تفكر و ... ، از آنجا كه موضوع‌هایی میان رشته‌ای هستند، نیازمند دارا بودن درجه‌ای از شناخت و دانش در زمینه‌های مختلف فلسفه و علم‌اند.
نكته دیگر آن كه مطالب فلسفی ارائه شده در این پیوست، از منظری عمل گرایانه، كاربردی و فن شناسانه نوشته شده‌اند نه از دیدگاهی صرفاً فلسفی، از این جهت مدیران و کارشناسان سازمان‌ها به راحتی می‌توانند آن‌ها را مطالعه کرده، مورد استفاده قرار دهند.
هرچند كه دیدگاه ها و نیز تعبیر و تفسیرهای دانشمندان و كارشناسان از موضوع‌های فلسفی از جمله مطالب ارائه شده، میتواند متفاوت باشد و بر همین اساس خوانندگان میتوانند نظرات و تحلیلهای فلسفی خود را از این موضوع‌ها داشته باشند، ولی نویسنده با دیدگاه‌های طرح شده در پیوست کتاب، احساس راحتی بیشتری میكند و بر این باور است كه در مقایسه با دیدگاه‌های تقلیل گرایانه و یا آن‌ها كه پراكنده بوده، بر اساس مفاهیم فلسفی استوار و منسجمی قرار ندارند، میتوانند «مدل»های شستۀ و رفته تری را برای درك مفاهیم مربوط به «سیستم‌ها»، «كل‌ها» و «سازمان» در اختیار انسان قرار دهند.
در خاتمه امید است كه كتاب حاضر - و نیز كتاب «مدیریت فكر» كه مبنای نظری این كتاب به حساب می‌آید- بر راه پر پیچ و خم پیشرفت و توسعه شركت‌ها و سازمان‌ها و نیز توسعه كشور روشنی افكند و بدین ترتیب مورد استفاده مدیران و كارشناسان سازمان‌ها و دست اندركاران توسعه كشور قرار گیرد.
در اینجا، همچنین لازم می دانم که از همکار گرامی خود جناب آقای خشایار رستمی که ویرایش نهایی کتاب را بر عهده داشتند و نیز سایر همکارانم در مهندسین مشاور گنو که امکان مطالعه و نگارش کتاب را برایم فراهم ساختند تشکر کنم.

بهرام خاکپور
مهندسین مشاور گنو
تابستان 1395

فهرست مطالب

قسمت 1 مدیریت فكر- استقرار، جاری سازی 1
مدیریت فکر 2
مدیریت فکر- سیستم‌ها و مدل‌های آن 3
تفکر استراتژیک 7
مدیریت استراتژیک 8
برنامه استراتژیک 8
مدیریت فکر 10
تفکر هوریستیک 10
مشاهده مشکل، طرح ایده، پرسش و نیز طرح صورت مسئله 13
فرآیند تفکر 15
تهیه صورت مسئله 16
روش‌های تفکر 17
ویژگی‌های یک سازمان 18
مدیریت فکر-سازمان دانش‌محور – سازمان اندیشگر 21
مدیریت فکر – تولید دانش 22
مدل سایبرنتیکی 23
مدیریت فکر در یک شرکت – جنبه‌های عملی و مدیریتی آن 25
مدیریت فکر در شرکت (چگونگی جاری‌سازی) 26
چگونگی مدیریت یک شرکت براساس سیستم مدیریت فکر 27
چرا مدیریت فکر؟ 34
خطوط مهم استقرار و جاری سازی سیستم مدیریت فكر در یك سازمان 35

قسمت 2 فرهنگ و برخی موضوع‌های مدیریتی مربوط به آن 41
تعریف فرهنگ 44
فرگشت فرهنگی 45
فرهنگ و فن شناسی 54
تفاوت فرگشت فرهنگی و فرگشت زیستی 56
نقش فرهنگ در جامعه 56
زیست بوم و فرهنگ 58
مِم‌ها، ژن های فرهنگی 60
جامعه و فرهنگ آن 66
فرهنگ به عنوان زیرمدل‌ها،‌ مدل‌ها، باور ها و...- فرآیند تفکر 69
تغییر در فرهنگ 71
ساختار اقتصادی اجتماعی و فرهنگ 73
ارتباط مدیریت فکر و فرهنگ 75
فرهنگ سازمانی 77
سمبل‌ها و نقش آنها در زندگی 85
انگیزه در سازمان 94
سلامت سازمان 99
معنا 101
هم‌افزایی 104
هم‌افزایی و توسعه سازمان 108
فرهنگ سازمانی- موارد مهم 116
فصل 3.1 سیستم‌های پیچیده - 1 121
مدیریت فکر- سیستم های پیچیده 122
تقسیم‌بندی سیستم‌ها 124
چگونه سیستم مدیریت یک سازمان را مدل سازی کنیم 125
خلاصۀ سیستم‌های مدیریتی 127
"جاذب" در سیستم‌های اجتماعی – فرهنگی 131
تفکر استراتژیک 132
استراتژی‌های بهینه سازی 134
ویژگی‌های اصلی ICT 137

فصل 3.2 سیستم‌های پیچیده - 2 143
نظریه آشوب، نظریه پیچیدگی، سیستم‌ها 144
سیستم‌های آشوبناك 149
نظریۀ آشوب، نظریۀ پیچیدگی 159
سیستم‌های مربوط به موجودات زنده – سیستم‌های اجتماعی 146
سازمان اجتماعی 171
نظریه سیستمی 184
کلها 189
تعریفهای مربوط به سیستمها بر اساس نظرات اکاف 195

پیوست برخی موضوع‌های فلسفی مربوط به سیستم‌های پیچیده 207
واقعیت و حقیقت 208
قانونمندی در طبیعت 219
نظم پنهان در طبیعت-قانونمندی 224
مدل‌سازی-مدل ذهنی 266
مدلهای ذهنی انسان در مورد موضوعهای علمی 273
آگاهی- نقش ذهن 274
چرا نمیتوان نظریه‌ای جامع در مورد پدیده‌های پیچیده‌ ارائه داد؟ 317
فلسفه ریاضی 318
منطق و نقش آن در تفکر 336
منطق، حرکت - پارادوكس‌های زنون 345
دیالکتیک 359
كتابنامه 377