کتاب مهندسی تحول در HSE (با جعبه ابزار مهارتی)

مقدمه
به نام یاور بی‌همتا
این کتاب پیشکشی است شایسته به استادان و پژوهشگران محترمی که در راه پیشبرد دانش و خدمات مرتبط با ایمنی و بهداشت و محیط‌زیست کوشا بوده و هستند. همچنین هدیه‌ای است به مدیران، کارآفرینان، مهندسان، متخصصان، مدرسان، کارشناسان و مراقبان سلامت محترم که به ارائۀ خدمت و مشاوره در هریک از حوزه‌های HSE مشغول‌اند. و نیز تحفه‌ای است به مدیران و سرپرستان محترم صنعت که در سایۀ همراهی قلبی و تمام‌قد ایشان، می‌توان در این عرصه موجب شگفتی شد و زمینۀ ایجاد الگو برای سایر واحدها، بخش­ها و محیط­های کاری را فراهم کرد.
قبل از هرچیز، مشتاقم به سه دلیل از شما تشکر کنم: اول، از این‌که این کتاب را در دست دارید و با شجاعت اخلاقی و روانی، در مسیر رشد قدم برداشته‌اید و تلاشی هوشمندانه می‌کنید تا مهارت­های خودتان را ارتقا دهید و ردّپایی متفاوت‌ با دیگران در جامعه برجای بگذارید، سپاس‌گزارم. کار شما فوق‌العاده ارزشمند است. دوم، به‌دلیل صرف فعل «خواستن» و گامی که برای تحقق رشد خود برداشته‌اید و نمونۀ بارز آن همین کتابی است که هم‌اکنون در دست دارید، بهترین قدردانی­ها ارزانی شما باد. سوم، از این‌که با تمام گرفتاری‌ها بهای این کتاب را پرداخت کرده‌اید، دستان شما را به گرمی می‌فشارم و به خود می‌بالم که به‌وسیلۀ این کتاب در کنار شما هستم.
از آنجاکه برای شما احترام خاصی قائلم، تمایل دارم به‌عنوان حسن‌نیت، هدایایی به پاس قدرشناسی تقدیم شما کنم. باعث مسرت و دلگرمی من است که آن‌ها را دانلود و استفاده کنید:
· نرم‌افزار ارگونومی کاملاً کاربردی و رایگان «میکائیل» ویژۀ سلامت کاربران کامپیوتر:
این نرم‌افزار که در آبان‌ماه 1400 حائز رتبه برتر در حوزه ایده و تجربه در جشنواره تحول و تعالی سرمایه انسانی ودجا (وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران) شده است، دارای قابلیت نمایش حرکات کششی و اصلاحی، تکنیک­های تنفس عمیق و حرکات نرمشی چشم برروی نمایشگر رایانه‌هاست. می‌توان آن را برروی تمامی رایانه‌های شخصی، سازمانی (شبکه‌محور) و لپ‌تاپ‌ها نصب و راه‌اندازی کرد. این نرم‌افزار با هزینۀ شخصی نویسنده تهیه شده و گامی کوچک در راستای مسئولیت اجتماعی و خدمت به همکاران و هم‌میهنان عزیزمان است.
· مقالۀ «آینده‌پژوهی ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست»، چاپ‌شده در شمارۀ 68 سال 1398 مجلۀ پیام ایمنی، اثر نویسنده: در این مقاله، نویسنده با فناوری‌های هوش مصنوعی، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و چاپگرهای سه‌بُعدی، به ارائۀ نمونه‌ها و مصادیق کاملاً کاربردی مرتبط با HSE پرداخته‌است.
· دستیابی به مکمل‌های اشاره‌شده در محتوای این کتاب، همچون کلیپ­های مرتبط با محتوای کتاب، آزمون‌های اشاره‌شده در کتاب به‌همراه تفسیر هریک از آن‌ها و ... .
با تقدیم شایسته‌ترین احترام
میکائیل محمدی
دانش‌آموختۀ ایمنی صنعتی، مدرس و مشاور HSE
تحسین‌های متخصصان HSE از این کتاب و پیام‌های آنان دربارۀ آن
پیشگفتار
«شناخت مکانیسم اصلی است که به‌وسیلۀ آن درک می‌کنیم. به عبارتی، همان سیستم پردازش انسان است. اصولاً انسان برای آگاهی از عالم بیرون وجودش، از ابزاری بهره می‌گیرد که به آن‌ها «ابزار شناخت» گفته می‌شود. اگر از این ابزار به‌درستی بهره‌برداری شود، روزبه‌روز قوی‌تر می‌شود و مقیاس را بهتر و دقیق‌تر نشان می‌دهد. لذا برای شناخت بهتر، می‌بایست تأثیر عوامل درونی و بیرونی را بهتر سنجید و هرگونه عامل مخدوش‌گر را تجزیه‌وتحلیل کرد.
مسلّماً هدفِ بزرگِ انسانیِ متخصصانِ ایمنی و بهداشتْ پیشگیری از رخدادهای مختلف شغلی و حفظ سرمایه‌های انسانی است. پس‌ از مطالعۀ این دست‌نوشته‌های آقای میکائیل محمدی، پیشنهاد کردم که این مطالب به‌صورت کتاب چاپ شوند و در اختیار کارشناسان و محققان ذی‌ربط، به‌ویژه دانشجویان ارگونومی و HSE، قرار گیرند تا با استفاده از محتوای علمی خوب و مؤثر این ذخیره‌های رشد، امکان تحقیق در این زمینه در کشور عزیزمان مهیا گردد.»
“ مهندس غلام‌حسین حلوانی، مدیرگروه بهداشت حرفه‌ای و ارگونومی دانشکدۀ بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
«کتاب در دست انتشار جناب‌عالی ضمن عمومیت مطالب دربارۀ پاره‌ای از ابزار­های توانمند­ساز مدیریتی و اجرایی برای همکاران HSE، اشارات مناسبی را در بردارد که می­توان با تقویت این رویکرد و استفاده از این مهارت­های ذهنی و مدیریتی معرفی‌شده در کتاب و انطباق آن‌ها با اصول اجرایی HSE، ضمن بهره‌وری بهتر از قابلیت­های فردی و اجتماعی همکاران، روش­های جدیدی را برای استفادۀ بیشتر آن‌ها از این حرفه در آینده تصور کرد. به‌نظر می‌رسد می‌توان از فناوری‌ها و روش­های توصیه‌شده در این کتاب، به‌عنوان عوامل ارتقای فردی همکاران HSE در سازمان نیز بهره جست.
امروزه تغییر گرایش از روش سنتی به روش­های جدید مدیریتی، و استفاده از تجربیات و مدل‌های مدیریتی بین‌المللی می­تواند در ادامۀ مسیر توسعۀ تخصص نوپا و جوان HSEدر میهن عزیزمان راه‌گشا باشد. مطالعۀ متن روان و سادۀ این کتاب را به همکاران عزیزمان در صنعت HSE پیشنهاد می‌کنم و تحقیق و مطالعۀ بیشتر را برای آشنایی با تکنیک­ها و ابزارهای تسهیل‌کنندۀ توصیه‌شده در این کتاب، توصیه می‌کنم. امید است در آینده شاهد بررسی موضوعات تخصصی‌تر و جامع‌تر HSEاز نگارندۀ این کتاب در کشور عزیزمان باشیم.»
“ مهندس علی می‌آبادی، رئیس HSE شرکت پتروپارس و دبیر انجمن حرفه‌ای HSE کارآفرینان، و پیمانکاران صنعت نفت
«اساساً ایجاد تغییر در درک و نگرش کاری بس دشوار و طاقت‌فرساست و حتماً نیازمند
رویکردهای متفاوت، بدیع و خلاقانه است. کتاب مهندسی تحول در ایمنی، سلامت و محیط‌زیست (HSE) با جعبه‌ابزار مهارتی، ازجمله کتاب‌هایی است که به‌نظر می‌رسد کاربردی عمومی دارد و در تمام زمینه‌ها و جنبه‌های مدیریت انسانی قابل‌استفاده است. بر همین اساس، بُرد گسترده‌ای دارد. آنچه در این کتاب توجه بنده را جلب کرد، نگارش نسبتاً عامیانه و قابل‌درک آن است که به ایجاد ارتباط احساسی قدرتمندی با خواننده دربارۀ محتوای علمی آن منجر می‌گردد، و این به‌مفهوم جذب مخاطب بیشتر برای مطالعۀ این اثر خواهد بود. تلاش آقای میکائیل محمدی در این باره قابل ستایش و
تقدیر است.»
“دکتر شهرام محمودی، مدیر HSE شرکت مپنا و مدرس دانشگاه
«برای موفقیت حرفه‌ای نیاز به تحول است. لازم است ابتدا اهداف، مهارت­ها و برنامه­های خود را بازنگری کنید و مهارت­های فردی را با تکیه بر توانایی­های فردی ارتقا دهید و در ادامه، با رشد مهارت‌های حرفه­ای، ضمن متعهد بودن، با رعایت اخلاق حرفه­ای و رویکرد استقلال شغلی، موفقیت شغلی خود را تضمین کنید. و اینک کتاب حاضر که به همت همکار، دوست و فرهیختۀ گرامی، آقای مهندس میکائیل محمدی، به رشتۀ تحریر درآمده‌است، با زبان ساده و دوست‌داشتنی، مسیر موفقیت حرفه‌ای را برای همۀ کسانی که به معمولی نبودن تمایل دارند ترسیم کرده‌است. کاش این مجموعه بیست سال قبل در اختیار من قرار می‌گرفت، شاید اکنون از این کسی‌ که هستم بهتر بودم! موفقیت خود را با گام‌های استوار و براساس برنامۀ واقعی و کاربردی کتاب مهندسی تحول با جعبه‌ابزار مهارتی HSE چند برابر کنید.»
“دکتر علیرضا حاجی‌حسینی، مدیر HSE شرکت برق منطقه‌ای یزد، مدرس دانشگاه، کارشناس رسمی دادگستری، مشاور عالی، و کارآفرین در حوزۀ HSE
«در دنیای پویای امروز، تغییر یک اصل و واقعیت اجتناب‌ناپذیر است که تحول ماحصل و خروجی آن است و با توجه به تأثیرپذیری مدیریت HSE از عناصر بیرونی، مهندسیِ تحول و تحولِ مهندسی‌شده نیازی محرز است. کتاب پیشِ‌رو، با بیانی ساده، الزامات و ابزارهای فرایند مدیریت و مهندسی تحول را با تکیه بر مفاهیم علوم شناختی و ارتباطی بیان می‌کند.»
“دکتر هاشم ستاره، مدرس دانشگاه و مدیر و مشاور سیستم‌های مدیریتی HSE
«از خدا جوییم توفیق ادب/ بی‌ادب محروم شد از لطف رب. صلاحیت حرفه­ای، داشتن مهارت و بهره‌گیری از ابزارهای مختلف، نیاز مبرم دست‌اندرکاران، کارشناسان و مدیران HSE سازمان‌ها، و پیش‌نیاز اصلی افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها و اتلاف سرمایه‌های انسانی و مادّی سازمان­هاست. در نگاه متعالی‌تر، توانمندسازی‌ رهبری با افزایش بهره‌وری محیط شغلی امن و بانشاطی را برای کارمندان و مدیران ایجاد می‌کند. با شناختی که از مهندس محمدی دارم، ادب، انگیزۀ قوی، شوق و اشتیاق فراوان برای پیشرفت، در لابه‌لای صفحات کتاب قابل‌مشاهده است. خواندن این کتاب خوب را
توصیه می‌کنم.»
“دکتر جلال‌الدین رحیمی، مدیر HSE شرکت صنایع الکترونیک ایران
«آموزش قوی­ترین سلاحی است که می­توانید برای تغییر دنیا از آن استفاده کنید. در عالم خلقت، حفظ سلامت هر موجودی نیازمند اقدام و عمل است. هیچ نهالستانی بدون آفت‌زدایی، بدون باغبانی، و بدون بذرپاشی، سالم و پرثمر باقی نمی‌ماند. هر گلبرگ زیبایی اگر بدون نگهداری رها شود، پژمرده و خشک می‌شود. حیات انسانی هم همین‌گونه است. حفظ سلامت، شادابی و ایمنی به داشتن استراتژی، برنامه، طرحی برای اقدام، و ساختاری برای عمل نیاز دارد. هیچ‌ اتفاقی در عالم خلقت براساس تصادف صورت نمی‌گیرد. همۀ حوادث دارای دلیل روشن هستند. ما نمی‌توانیم وقوع هیچ رویدادی را به شانس، تصادف، تقدیر مبهم، و ارادۀ خدای متعال نسبت بدهیم. هیچ‌گاه خداوند اراده نکرده‌است که به انسان­ها مصیبت و آسیب وارد شود، بلکه باید فرایند ایمنی به‌خوبی طراحی و اجرا گردد. لذا متخصصان حوزۀ ایمنی، سلامت و محیط‌زیست باید روزبه‌روز یادگیری­شان را در حوزه­های تخصصی افزایش دهند و به مهارت‌های تخصصی خود بیفزایند و توانمند گردند. قطعاً با مطالعۀ دقیق این کتاب می‌توانید بخشی از مهارت­های حرفه‌ای خود را بهبود ببخشید. توفیق روزافزون آقای مهندس میکائیل محمدی، که فردی پرتلاش و دقیق در حوزه­های کاری است، را از درگاه ایزد منّان مسئلت دارم. امیدوارم قلم توانایتان همواره در حوزه­های تخصصی حماسه بیافریند!»
“مهندس سعید ثمری، رئیس HSE شرکت صنایع الکترونیک ایران
«تألیف کتاب‌های مفید در این روزگار شایستۀ تقدیر است، و این کتاب با هدف ارتقای دانش، نگرش و تمرین مهارت‌های ارتباطی و ارائۀ راهکارهای آن تألیف شده‌است.»
“مهندس احمد یاری، مدرس دانشگاه، مشاور عالی HSE در صنایع و پروژه‌ها
«دانش، آموزش و فرهنگ ایمنی در سازمان‌ها، می‌تواند به حفظ، ارتقا و توسعۀ ایمنی به‌عنوان یک دارایی راهبردی و وجه تمایز رقابتی کمک شایانی کند. سازمان‌های پیشرو برای گسترش فرهنگ ایمنی در درون و بیرون مرزهای سازمانی خود سعی می‌کنند کارکنان و سایر ذی‌نفعان خود را آموزش دهند. در این راستا، همکاران ایمنی می‌توانند با بهره‌گیری از جعبه‌ابزار مهارت‌های شغلی مندرج در کتاب مهندسی تحول در ایمنی، سلامت و محیط‌زیست (HSE) با جعبه‌ابزار مهارتی، که توسط آقای مهندس میکائیل محمدی تهیه و تدوین شده‌است، نقش بسزایی در توسعۀ فرهنگ ایمنی در سازمان‌ها داشته باشند. در اینجا لازم می‌دانم از ایشان، که جزو مهندسان جوان، باانگیزه و جویای نام در حوزه HSE هستند، بابت تلاش وافر در تدوین این کتاب ارزشمند، صمیمانه تشکر و قدردانی کنم. امید است تدوین این کتاب چراغ راهی برای موفقیت‌های روزافزون ایشان باشد!»
“مهندس علی قائدی، مدرس، سرممیز و مشاور عالی سیستم‌های مدیریتی و HSE
فهرست مطالب
قبل از خواندن کتاب، این متن را بخوانید 2
آشی که برای شما پخته‌ام چه مزه‌ای دارد؟ 4
نقشه ذهنی محتوای کتاب 7
گام اول
مهندسی منطقۀ ذهنی 8
1. مدل فکری رشد (مغز جدید)؛ 9
2. مدل فکری ایستا (مغز قدیم). 9
ویژگی انعطاف‌پذیری عصبی مغز 12
مدل تصویرسازی ذهنی 14
گام دوم
مهارت تسلط بر خود (ارتباط با خودِ برتر) 15
مهارت کنترلِ کنترل (مدیریت و کنترل خشم و عصبانیت) 19
گام سوم
مهارت هدف‌گذاری و پیشرفت شغلی 23
هدف‌گذاری، بزرگ‌ترین فانوس دریای ما 23
چگونگی پیشرفت شغلی (خصوصیات فردی و مسیر کسب دانش و مهارت) 28
گام چهارم
مهارت‌های ارتباطی (تسلط ارتباطات در محل کار) 35
معجزۀ ارتباطات 35
حل تعارض و اختلاف در ارتباطات 39
مهارت تفکر نقاد 40
مهارت بی‌نظیر هوش کلامی و جذابیت کلمات 42
دانش و دامنۀ لغات 43
متقاعدسازی و ترغیب کاربردی (دقیقاً چه‌چیزی بگویید تا حرفتان را گوش کنند؟) 47
اصول سفارشی‌سازی صحبت و ارائه 49
ساختارهای سخنرانی 50
4 سبک برای ارتباط کلامی و متنی بامخاطبان 51
سخنرانی آسانسوری (Elevator Pitch) 51
با 3 مفهوم آشنا شوید 52
نُه سؤالی که با آن‌ها آمادگی شما را برای ارائۀ آسانسوری می‌سنجند: 54
اهمیت حرفه‌ای بودن در جلسات 55
ویژگی‌های یک مذاکرۀ موفق 58
گام پنجم
مهارت افزایش توجه، تمرکز و مدیریت ابهام (کلیدی‌ترین مهارت قرن 21) 63
قلق‌های افزایش توجه و تمرکز 63
مدیریت ابهام و سؤال‌های متداول کارکنان 64
گام ششم
کیمیای مهندسی زمان 96
گام هفتم
مهارت‌های حل مسئله و خلاقیت در عین محدودیت 101
روش‌ها و ترفندهایی برای حل مسئله 101
ندای خلاقیت در عین محدودیت 104
ابزارهای پرورش خلاقیت در قالب یک فهرست تقلب 105
گام هشتم
فنون تدریس و آموزشِ آموزش 107
گام‌هایی برای مدرس شدن 108
ویژگی‌های مدرس حرفه‌ای 108
شاخص‌های یک فراگیر 110
شاخص‌های لازم ارائه و سایر روش‌ها 111
اصول و مبانی طراحی آموزشی 115
گام نهم
مهارت رهبری و تفاوت‌های آن با مدیریت 121
گام دهم
مهارت سیستم‌سازی و کار گروهی 133
کار تیمی حرفه‌ای و دل‌چسب 134
مدیر سیستم‌ساز 135
سه بخش یک سیستم 135
آفت‌ها و دشمن کار گروهی 136
پرسش‌نامۀ کار گروهی 138
بررسی و تحلیل نتایج 139
دو سؤال خوب 140
پـنج رویۀ ثابت و بسیار بااهمیت برای تداوم و بهبود کار گروهی شما 140
گام یازدهم
سایر عوامل افزایش عملکرد شخصی و شیوه‌های برتری در محیط کار 142
راز موفقیت از زبان سقراط 143
تحقیقات دانشگاه استنفورد در پنجاه سال پیش 144
افزایش عملکرد مضاعف از منظر ژان بقوسیان 144
بازیابی انرژی احساسی 146
بازیابی انرژی فکری و قوای ذهنی 147
بازیابی انرژی روحیه 148
انرژی زمان 149
انرژی کوچینگ 149
انرژی عادت 150
نگرش 154
انگیزش و آمادگی 155
دانش و دید 156
روش و رفتار 157
برنامه‌ریزی 157
اجرا 157
بازنگری 158
اقدام اصلاحی 158
کمال‌یابی 159
در کنار اداره، «اراده» 160
سایر تکنیک‌ها و فوت‌وفن‌ها در HSE 161
برگۀ تقلب 1+12تایی (سیزده توصیه برای بهبود چشم‌گیر شما) 163
گام دوازدهم
هوش مالی کاملاً کاربردی، ویژۀ متخصصان HSE 167
ورود به بازار کسب و کار در حوزه‌های HSE و سایر گروه‌های شغلی مرتبط 171
سخن نهایی 176
منابع و مراجع 179