معماری خانه های سنتی و قدیمی (بررسی سبک و ویژگی های آن)
یکی از سبک های پرطرفدار و مشهور جهان، معماری خانه های سنتی ایرانی می باشد که از محبوبیت بالایی برخوردار است. از انواع مختلف آن می توان به سبک اصفهانی، خراسانی و رازی اشاره کرد که تمامی آنها دارای ویژگی های مشترکی با یکدیگر هستند. از جمله این موارد می توان به ظرافت، زیبایی و توجه به عناصر طبیعی اشاره کرد که در تمامی قسمت ها قابل مشاهده می باشند؛ همچنین شما می توانید با دانلود کتاب های معماری، با انواع آنها به طور کامل آشنا شوید.
معرفی معماری سنتی
معماری خانه های سنتی، با قدمتی حدود ۶۲۰۰ سال، امروزه تداعی گر درکوب های قدیمی، دالان های باریک و تو در تو و حوضچه های آبی در وسط حیاط می باشد؛ ولی این سبک خود شامل انواع مختلفی بوده که بر اساس سلیقه مردم هر منطقه در گذشته ساخته شده که در هریک از آنها مصالح متفاوتی با نقشه کشی خاص خود مورد استفاده قرار گرفته است.
هدف اصلی معماری خانه های سنتی
می توان گفت هدف اصلی معماری در خانه های سنتی ایرانی، راحتی افراد در کنار ظرافت و زیبایی می باشد. به عنوان مثال برای درب ورودی منازل دو کوبه وجود داشته که یکی از آنها صدایی زیر برای خانم ها و نوع بزرگ تر نوایی بم و بلندتر برای آقایان داشته است. در حالت کلی می توان گفت این سبک از گذشته تا کنون حکم ناموس را در فرهنگ ایرانی داشته و باید تلاش کنیم آن را زنده نگه داشته و به فراموشی نسپاریم.
ویژگی معماری سنتی ایرانی
سبک ایرانی سنتی یکی از زیباترین و پر معناترین انواع در زمان گذشته بوده است که از بخش های مختلف آن می توان آداب و رسوم کشور در زمان گذشته را مشاهده کرد. در این معماری تاکید بر حفظ تعهد و احترام در چارچوب سبک سنتی بوده و همراه تلاش بر این است که همان حالت وحدت در میان ظاهرانه ها حفظ شود. در اینجا به برخی از ویژگی های ساختاری و کلی حاکم بر خانه های سنتی اشاره می کنیم:
- تمرکز شدید بر طراحی داخلی خانه ها برای زیبایی و سبک زندگی صحیح
- توجه به جزئیات نقش و نگار و وسایل درون منزل
- ایجاد ارتباط معنایی بین بخش های مختلف با استفاده از طراحی تو در تو
- بکارگیری ویژگی تقارن در برخی از قسمت ها و عدم قرینگی در مکان های دیگر
- استفاده از علم معرفت شناسی در سازه ها و نقش و نگار آنها
- انتخاب هدفمند رنگ های مختلف بر اساس سلیقه مردم هر منطقه
- بکارگیری طرح ها و رنگ ها به صورت یکسان در قسمت های مختلف خانه
- تاکید بر زیبایی و معماری مینیمالیسم در بخش های داخلی و خارجی
بخش های مختلف معماری سنتی
در معماری خانه های سنتی ارتباطی معنادار و زیبا در بین قسمت های مختلف خانه وجود داشته است و هریک از آنها با جزئیاتی دقیق ساخته شده است که این ویژگی در انواع سازه های ساختمانی مدرن کمتر مشاهده می شود. حالا به بررسی این بخش ها از هنگام ورود به منزل می پردازیم و تمامی جزییات آن را بررسی می کنیم:
- سکوی بیرونی: قبل از ورود به خانه سکوهایی را در دو طرف درب ورودی مشاهده می کنیم که برای استراحت مهمانان قبل از ورود و حتی گفتگو با همسایه ها مورد استفاده بوده است.
- سر در خانه: در قسمت کاشی کاری های زیبایی می بینیم که علاوه بر تزیین سر در ورودی منزل، مانع تابش آفتاب در گرمای تابستان و همچنین ورود برف و باران در سرمای زمستان بوده است.
- درب ورودی: درب ورودی خانه شامل دو لنگه چوبی بوده که روی هر کدام از آنها کوبه ای وجود دارد. کوبه سمت راستی با صدایی بم مخصوص آقایان و درکوب سمت چپ با نوای زیر خود برای بانوان ساخته شده است.
- دالان ورودی: هنگام ورود به خانه باید از دالانی باریک عبور کنیم که دارای پیچ و خم هایی می باشد. این ساختار برای این است که مهمان با کمی تاخیر وارد منزل شوند و افراد درون خانه بتوانند برای ورود آمادگی پیدا کنند.
- حیاط: پس از عبور از دالان وارد حیاط زیبا و جذاب خانه می شویم. ایوان های زیبا و جذاب سنتی را در این قسمت مشاهده می کنیم. همچنین وجود حوضچه و باغچه های سرسبز اصلا دور از انتظارمان نیست.
- پنجره ها: در بخش های مختلف خانه پنجره هایی زیبا با شیشه هایی رنگی را می بینیم که باعث تابیدن آفتاب و استفاده از نور طبیعی در منزل می شود.
- اندرونی یا نشیمن: این بخش دارای فضای ساده و کوچکی می باشد که برای اهل خانه و اشخاص نزدیک به آنها مورد استفاده بوده است. می توان گفت احساس راحتی در لوازم این بخش به خوبی مشاهده می شود.
- مهمانخانه: فضای مهمانخانه دارای بیشترین وسایل تزئینی است و ظرافت در اجزای آن به راحتی مشاهده می شود که در دیوارهای آن نقش و نگارهایی زیبا با آینه کاری و گچ بری هایی دقیق وجود دارد.
- آشپزخانه: فضای مطبخ یا آشپزخانه دارای ورودی کوچک و زیبایی است که آن را از دیگر بخش های خانه جدا می کند. به دلیل عدم وجود لوله کشی، این قسمت نزدیک چاه آب یا آب انبار قرار دارد.
- سرویس بهداشتی: برای راحتی استفاده، نظافت و زهکشی آسان فضای توالت، این بخش کمی پایین تر از سطح عادی خانه قرار دارد.
- گرمابه یا حمام: فضای حمام دارای دو بخش مجزا برای تعویض لباس و استحمام است. در این فضا می توانی به راحتی و بدون خیس شدن پوشش خود را به تن کنید یا آنها را برای استحمام کنار بگذارید.
عناصر طبیعی در معماری سنتی ایرانی
یکی از عوامل مهم در معماری خانه های سنتی ایرانی، تمرکز بر عناصر اصلی طبیعی از جمله باد، خاک و آفتاب است. در این معماری سعی شده از نور طبیعی آفتاب تا حد امکان استفاده شده و پنجره ها طوری طراحی شوند که هوا به خوبی در قسمت های مختلف منزل جریان داشته باشد. استفاده از حوض در وسط حیاط نیز یکی از نشانه های اصلی توجه به عناصر طبیعی از جمله آب است. باغچه های زیبا نیز با گل ها و درختان یکی از عناصر جدا نشدنی این سبک می باشد.
سبک های معماری سنتی ایرانی
در اینجا به معرفی مختصر هریک از سبک های معماری سنتی ایرانی و ویژگی آنها می پردازیم.
۱. سبک اصفهانی، خاص و با دوام
سبک اصفهانی در زمان قراقویونلوها ابداع شد و در دوران حکومت شاه عباس صفوی به اوج خود رسید. وجود پلان های مستطیلی و چند ضلعی با استفاده از مصالح باکیفیت از ویژگی های این معماری می باشد. در تزیینات آن نیز یزدی بندی، مقرنس کاری و رسمی بندی دیده می شود. کاخ هشت بهشت اصفهان، چهل ستون و عالی قاپو از نمونه های معروف سبک اصفهانی هستند.
۱. سبک خراسانی، سادگی و زیبایی
این سبک پس از اسلام برای اولین بار در خراسان به وجود آمد و در آن تقلیدی از مسجد پیامبر اکرم (ص) در شهر مدینه وجود دارد. سادگی و فضایی شبستانی با نقشه عربی در این معماری مشهود است. دیوارهایی بلند به همراه ستون هایی از درختان خشک مانند نخل نیز گاها در آن وجود دارد. مسجد جامع اردبیل، مسجد جامع میبد و ارگ بم از نمونه های بارز این سبک هستند.
۲. سبک رازی، تلفیقی از دیگر سبک ها
ریشه سبک رازی در واقع به زمان آل زیار در شهر ری بر می گردد که در آن برخی از ویژگی های هریک از معماری های پارسی، پارتی و خراسانی مورد استفاده قرار گرفته است. در این مدل دیوارهایی با گچ بری های زیبا و کاشی های خشتی در کنار طاق هایی جناقی وجود دارد؛ ولی فضای شبستانی عربی و ستون های آن مشاهده نمی شود. از بناهای سبک رازی می توان به گنبد علویان همدان، برج لاجیم مازندران و مسجد جامع اصفهان اشاره کرد.
خانه های معروف معماری سنتی ایرانی
برخی از خانه های سبک معماری سنتی ایرانی دارای شهرت جهانی بوده و پیشینه ای قدیمی و تاریخی دارد. در اینجا برخی از این موارد آمده است:
- خانه امیر نظام گروسی
- خانه آقازاده ابرکوه
- خانه صادقی
- خانه ماپار
- خانه طباطبایی
- خانه تاریخی بهنام
- خانه منطقی نژاد
- خانه بروجردی ها
- خانه بهروزی
ارتباط معماری سنتی و مدرن
معماران طراحی مدرن معتقدند ترکیب سبک مدرن و سنتی می تواند معماری فوق العاده جذابی را برای دنیای امروزی به وجود آورد. به دلیل زیبایی های خاص مدل های قدیمی و استفاده از ویژگی های مینیمالیسم در آن، شما می توانید با استفاده از این دو فضای خاص و جذاب مخصوص خود را به وجود آورید و احساس راحتی و زیبایی را به همراه مد امروزی تجربه کنید.
سبک های معماری سنتی ایرانی
معماری خانه های سنتی ایرانی یکی از جذاب ترین سبک ها در زمان گذشته بوده است که امروزه نیز دارای طرفداران خاص خود می باشد. در این سبک توجه زیادی به استفاده از عناصر طبیعی مانند نور، آب و گیاهان می شود. تمرکز این سبک بیشتر به فضای داخلی و ظرافت های آن بوده و محیط بیرون از اهمیت کمتری برخوردار است. از ویژگی های بارز آن توجه به جزئیات و وجود ارتباط معنایی بین اجزای مختلف آن می باشد. به عنوان مثال درب ورودی منزل از جنس چوب با دو درکوب مجزا برای خانم ها و آقایان بوده که صدای متفاوتی داشته است.
