ساروج چیست و چه کاربردی دارد؟

ساروج یکی از مصالح قدیمی ایرانی است که در گذشته برای ساخت بناهای مستحکم مانند پل ها استفاده می شده  است. این ماده جزو ابتکارات معماری ایرانی محسوب می شود که علاوه بر ساخت و ساز در دفن گنجینه ها کاربرد داشته است. ساروج از نظر ترکیب انواع مختلفی دارد. اما بهترین نوع ساروج چیست و این ماده چه کاربردی دارد؟ دشمن ساروج چه چیزی است و این ماده چگونه تخریب می شود؟

تاریخچه ساروج

ممکن است امروزه کسی نداند ساروج چیست؛ زیرا دیگر از آن استفاده نمی شود. ساروج جزو قدیمی ترین ملات های ایرانی است که تولید آن زمان دقیقی ندارد؛ اما شواهد نشان می دهد که استفاده از این ماده به ۷۰۰ سال پیش بر می گردد. تاکنون هیچ سازه ساروجی در ایران یافت نشده اما از این ماده در بناهای زیادی استفاده شده است. مشهورترین بنایی که در ساخت آن از ساروج بهره گرفته اند، سی و سه پل اصفهان است. آخرین باری که از ساروج در ساخت بنا استفاده شده، در ابتدای دوران پهلوی بوده و پس از آن دیگر این ماده در مصالح ساختمانی دیده نشده است.

مواد تشکیل دهنده ساروج

مواد تشکیل دهنده ساروج شامل این موارد است:

آهک

آهک، جزو اصلی ترین مواد اولیه ساروج است که در ترکیب سیمان و بتن نیز استفاده می شود. در اغلب ملات ها از ۸۰ درصد مواد پرکننده و ۲۰ درصد مواد پیوند دهنده استفاده می شود. آهک ذرات پرکننده را به یکدیگر پیوند می دهد و این مواد را در کنار هم نگه می دارد. کیفیت آهک مورد استفاده در ساروج، روی مقاومت و خاصیت پلاستیسیته تاثیر دارد.

خاک رس و ماسه

خاک رس جزو مواد اولیه و اصلی در ترکیب ساروج است. ماسه نیز باعث بهبود عملکرد ساروج می شود. هر دو این ماده به عنوان پرکننده در ساروج استفاده می شوند. کیفیت این مواد در نواحی مختلف با یکدیگر متفاوت است. افزایش ماسه، چسبندگی ملات را کاهش می دهد و از مقاومت نهایی آن می کاهد. افزایش خاک رس نیز ترک خوردگی را به همراه خواهد داشت.

خاکستر حاصل از کودهای گیاهی یا حیوانی

سیلیس نقش مهمی در ساخت ملات ساروج دارد. این ماده در خاکستری که از سوزاندن زغال یا کودهای حیوانی به دست می آید، یافت می شود. به همین علت در گذشته از این مواد در ساخت ساروج استفاده می شده است. سیلیس باعث افزایش خواص مکانیکی ساروج می شود و عملکرد آن را در آب و هوای سرد بهبود می بخشد.

الیاف (موی حیوانات)

ملات ساروج پس از خشک شدن جمع شده و حج آن کمتر می شود؛ به همین علت ساروج ترک برمی دارد. در گذشته جهت جلوگیری از ترک خوردگی از موی حیوانات ماند پشم بز و موی اسب به عنوان الیاف در ترکیب ساروج استفاده می شد.

سفیده تخم مرغ و شیر

در برخی از موارد نادر از شیر یا سفیده تخم مرغ در ترکیب ساروج استفاده می شد.

روش تولید ساروج

آیا شما می دانید ترکیب ساروج چیست؟ در تولید ساروج از مواد طبیعی که در هر منطقه وجود داشته، استفاده می شده است؛ اما به صورت کلی در ترکیب این ماده خاک رس و آهک با نسبت ۶ و ۴ ترکیب و گل به دست آمده را به مدت دو روز ورز می دادند. پس از آن خاکستر کوره های حمام با الیاف لوئی (تخم و پرزهای نوعی نی) به آن اضافه شده و با چوب هایی به قطر ۱۰ سانت آن را می کوبیدند تا مخلوط شود. این ترکیب به دو روش گرم و سرد انجام می شد که در ادامه به توضیح آن می پردازیم.

ساروج گرم

در این روش، کلوخ های آهک رس دار را می کوبیدند تا نرم شود؛ سپس آن را با کاه و آب مخلوط می کردند. گل حاصل را جهت خشک کردن روی زمین پهن می کردند. در مرحله بعد آن ها را پخته و آسیاب میکردند. رنگ این نوع ساروج قهوه روشن یا لیمویی است. ساروج گرم بیشتر در شهرهای حاشیه خلیج فارس دیده شده که معروف ترین آن ها به بندر خمیر تعلق دارد.

ساروج سرد

برای تولید ساروج سرد، آهک شفته را با خاکستر، خاک رس، ماسه بادی و لوئی مخلوط کرده و پس از خشک کردن آسیاب می کردند. همچنین بر حسب نیاز برخی افزودنی ها مانند سفیده تخم مرغ، موی انسان، موی بز و گوساله یا چربی گوساله به این ترکیب اضافه می شد.

کاربرد ساروج چیست؟

ممکن است برخی از افراد ندانند کاربرد ساروج چیست و در گذشته در چه مواردی استفاده می شده است. این ترکیب به دلیل سختی و عدم نفوذپذیری در بناهایی مانند آب انبار، حمام، پل و … استفاده می شد تا از ورود آب جلوگیری نماید.

علاوه بر آن، به دلیل سطح صاف و براقی که ساروج ایجاد می کرد از آن در تزیین بنای ساختمان نیز استفاده می شد.

به صورت کلی کاربردهای ساروج شامل این موارد است:

• آب بند کردن سطوح حوض، حمام و …
• تزئینات و المان های معماری
• نمای سازه
• تهیه مصالحی که با محیط زیست سازگارند
• مرمت بناهای تاریخی

ساروج چگونه تخریب می شود؟

با وجود سختی ساروج، راه هایی برای تخریب آن وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• استفاده از مواد منفجره
• استفاده از حلال هایی مانند متان، آروماتیک و اولفین
• استفاده از کتراک

سخن پایانی

ممکن است برخی از افراد ندانند ساروج چیست. این ماده جزو مصالح ساختمانی است که در گذشته استفاده زیادی در ساخت بناهای مستحکم مانند پل ها می شده است. اگرچه این ماده مقاومت بالایی اشته است، اما امروزه با ورود مصالحی مانند سیمان و … دیگر از آن استفاده نمی شود. برای آشنایی با این ماده و دیگر مصالح ساختمانی می توانید کتاب های معماری را مطالعه کنید. برای دریافت این کتاب ها رایان بوک را انتخاب کیند.

سوالات متداول

ساروج چیست و چه کاربردی دارد؟

ساروج جزو مصالح ساختمانی است که در گذشته استفاده می شده است. این ماده در ساخت پل ها و آب انبار ها کاربرد داشته است.

مواد مورد استفاده ساروج چیست؟

در ساخت ساروج مواردی مانند ماسه، آهک، خاکستر و الیاف استفاده می شده است.